Djamila Ahitaghel
*yeffeɣ-d yakan
Djamila Ahitaghel
*yeffeɣ-d yakan
Ussan-agi i iɛeddan, nemlal Lucienne Brousse deg wexxam-is, di Lezzayer tamanaɣt. Nruḥ beddema ar ɣur-s i wakken ad nemmeslay ɣef tirmit-is (son expérience) deg walmad d uselmed n teqbaylit. Lucienne Brousse d tamrabeḍt n yirumyen. Ɛeddan ass-a xemsin n yiseggasen seg wasmi d-tekcem Lezzayer. Am nettat, am yimrabḍen n yirumyen nniḍen. ttidiren gar ‘’at wexxam’‘. D tudert-nni gar izzayriyen, di tmiṭ n tmurt, i iḥetmen fell-asen(t) ad lemden (t) tutlayin n at tmurt (taqbaylit, taɛrabt n lezzayer...)i wakken ad sfehmen wa ad fehmen ayen i asen-d-yezzin. Tuɣ-tt di tmurt n leqbayel di tallit n Madelaine Allain, tin yettekkin d J.M.Dallet deg usebded n FDB d umawal. D nettat daɣen yettekkin deg usebded n Centre d’Etudes Berbères Feminins (C.E.B.F) deg temnaṭ n at Menguelat. Amek i telmed lucienne Brousse taqbaylit? Bac ad d-ter ɣef usteqsi, tuɣal s waḥnin ɣer deffir: “d timucuha i iyi-sḥemlen taqbaylit. Cfiɣ ɣef yiwet n tmeṭṭut awal n tefransist ur tessin ara. Tettmuccuh dayen kan. Tamacahut ara yi-d-teḥku fehmeɣ-tt mbla ma sneɣ awal n teqbaylit”. Syin akkin, nettat d temrabḍin nniḍen d kra n lxalat tiqbayliyin stufant-d i welqaḍ n yisefra, timicuha d lɛadat n tmurt. Imir dɣa i twala Lucienne, Madeleine d tiyaḍ belli timawit-nni ilaq ad tt-teḥrez tira. Tira, daɣen ilaq ad tt-ḥerzen ilugan (‘’la norme’‘). Tekker Lucienne d Madeleine i “uselmed n teqbaylit”. Imir i d-ilul “Tizi n Wuccen”, timsirin n teqbaylit i d-yesufeɣ(!?) Salem Chaker deg useggas n 2000. Ur nerwa ara awal d Lucienne Brousse. Nunag yid-s, s weḥnin ula d nukni, ɣer tmurt n leqbayel n ugar n xemsin n yiseggasen aya. Ɛeddan gar wallen-nneɣ Boulifa, Bélaisd at Ali, Dallet, Zellal... Ɣas telḥa di laɛmer, Lucienne Brousse mazal-tt tedduqes, mazal-tt tebded ɣef...tizi n wuccen.
Salas.O.A
Sebɛa rnuy-as yiwen wass ad awḍen tmanya. Tmanya di meɣres, ayen i t-nḥemmel wass-agi s tlawin, d axessaṛ! D ass deg-I ara d-ɛawdent tlawin talalit , ad tent-id-mmektin am umeẓyan am umeqran, am weḥbib, am wergaz. Ḥqanni sɛant azal, azekka maci am wass-agi. Azekka ad nazzel d tirni, ad nesni am snasel i ɣ-yurzen, ad d-nawi tajeǧǧigt tazeggaɣt, ad d-neccelqef tamaḥat, xas s tukerḍa, ad aɣ-d-sselfen widen i ɣ-iḥemmlen, aɣ-d-ssudnen seg wul, a tt-iwqeɛ ḥemmlaɣ-kem a taɣzalt izedɣen ul-iw, ḥemmlaɣ-kem a yemm-as n werraw-iw, ḥemmleɣ-kem a tamɣart-iw, ḥemmleɣ-kem kan akka, xas lebɣi yella, leqrar ulac. Leqrar, ay akka i d awal i s-d-yennesren i Zira, ɛni tettuḍ awal-agi d awal kan, tettuḍ awal-agi d taqbaylit maɛna kul yiwen taqbaylit-is. Dɣa d tidet leqrar deg yiwen wass ara t-id-nessayes, dɣa d tidet menwala ad aɣ-yeg leqrar, dɣa d tidet deg yiwen wass deg wagur, yerna di tefsut, ara tbeddel fell-aɣ, ur umineɣ ! Ad nidir ad as-nales, leqrar d asayes. Ad nezwir lɛid s yiwen wass, ad d-nemmekti : tid-nni yuɣalen di rrif, di rrif-nni ttwaḥeqrent; tid-nni yecqarwen ddunit am yiḍ am wass, tid-nni iḥemmlen seg wul, tid ileḥḥun kan akka, ttargunt leqrar ttun leḥmala apipri kan; tid-nni ɣef yuɣal dderk, ḥudden-asent talast, seg wemnaṛ ɣer daxel, tettun d taɛebbuṭ-nnsent I ten-id-yefkan; tid-nni yettmetran deg yiberdan, ta sellmen-tt imawlan-is, ta teffeɣ i leɛqel-is, ta tewwi-d lɛar s ufus-is; tid yettidiren s nneqma, ǧǧant leḥbab d imawlan, ǧǧant akal n lejdud, xeddment am yiḍ m wass ad idiren widen ḥemmlent, widen sent-yellan deg wul; tid jeggḥen wussan, i tid yennebran, tagujilt, I tiɛiqert, tamengurt , tid iṛuḥen d asfel; tid yettarun deg ijeṛnanen, i tid ixeddmen di ṛṛadyu d tilibizyu, tid yelhan i wusu, tid ḥemmlen seg wul, tid yelhan i leqrar, tid yufan iman-nnsent, tid yecnan tiqerḥanin, tid yettargun tafsut, azekka ad yif ass-agi , ili-kent kan maci n yiwen wass…
Zira